زیست آنلاین : بخش عمده آب مصرف شده طی فرایند تولید، در محصول نهایی وجود فیزیکی ندارد، و در حقیقت بخش بسیار ناچیزی از آب مصرفی در پایان به عنوان آب واقعی در بافت محصول باقی خواهد ماند
در واقع می توان گفت آب مجازی میزان آبی است که برای تولید یک محصول در صنعت یا کشاورزی مصرف می شود اما در آن محصول مستتر است و در ظاهر به نظر نمی آید.
در برنامه ششم توسعهایران به بخش اب مجازی توجه کرده است و این در حالی است که این مفهوم بیش از سه دهه است که در سیاستگذاریهای کشورهای توسعهیافته مورد توجه قرار گرفتهاست.
بررسی ها نشان می دهدکه از مجموع آبهای کره زمین تنها یک دهم درصد آن، آب شیرین و در دسترس انسانهاست. از کل آبهایی که سالانه در جهان مصرف میشوند، ۷۰ درصد در بخش کشاورزی، ۲۰ درصد در بخش صنعت و فقط ۱۰ درصد برای مصارف خانگی بهکار میروند. بدین ترتیب، صرفهجویی در بخشی که کمترین سهم را دارد راه حل مناسبی برای حل مشکل کمآبی نیست.
مثلا توجه کنید که برای تولید یک برگ کاغذ, ۱۰ لیتر آب مصرف میشود و اگر بدون دلیل دو برگ کاغذ سفید را دور بیندازیم، در واقع ٢٠ لیتر آب هدر دادهایم. در هر یک فنجان قهوه، ۱۴۰ لیتر آب پنهان است. میانگین جهانی مصرف آب برای تولید یک کیلوگرم گوشت گاو ۱۵۴۰۰ لیتر، گوسفند ۱۰۴۰۰ لیتر، و مرغ ۴۳۰۰ لیتر است. در طی سالهای ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۵ برای تولید گوشت گاو مصرفشده در سراسر جهان ۸۰۰ میلیارد متر مکعب آب مصرف شده است. برای کشت پنبه مورد نیاز یک تیشرت حداقل ۲۰۰۰ لیتر (بستگی به منطقه تولید) آب مصرف می شود
معمولاً در منابعی که سخن از آب مجازی است، دو اصطلاح آب سبز و آب آبی دیده میشود. آبهای زیرزمینی و آبهای سطحی، آب آبی را تشکیل میدهند در حالی که به رطوبت خاک در مناطق غیراشباع آب سبز میگویند. به عبارتی کشاورزی دیم از آب سبز تغذیه میکند، در حالی که کشاورزی آبی از آب آبی مهارشده سیراب میشود. منشاء آب آبی و آب سبز بارندگی است. در حدود ۶۱ درصد از نزولات آسمانی به آب سبز و باقی به آب آبی تبدیل میشود. آب مجازی، مقدار آبی است که کالا یا محصول در یک فرآیند تولید از لحظه شروع تا پایان، مصرف میکند. مثلاً برای تولید یک کیلوگرم گندم بهطور متوسط یکهزار و ۳۰۰ لیتر آب و میانگین آب استفاده شده برای تولید هر کیلوگرم هندوانه ۳۰۰ لیتر آب در جهان است.
توسعهدهندگان ایده آب مجازی معتقدند با صادرات و واردات کالا و محصولات، حجم زیادی آب جابهجا میشود که از آن بهعنوان تجارت آب مجازی نام برده میشود. در تئوری تجارت آب مجازی، بهمنظور کاهش فشار بر منابع آب، به کشورهای کمآب توصیه شده که به جای تولید مواد غذایی از منابع آب داخلی، به واردات مواد غذایی مبادرت ورزیده و منابع آب داخلی را برای فعالیتهای تجاری پرسود اختصاص دهند.
بسیاری از دانشمندان معتقدند تنها با صرفهجویی در آب مجازی میتوان ذخایر موجود را مدیریت کرد. این میزان مصرف را نمیتوان با کنتور اندازه گرفت، زیرا آب مجازی در بسیاری از محصولات مصرفی روزانه پنهان است. پایین بودن بهرهوری آب کشاورزی در ایران، باعث ضرورت بیشتر آب مجازی در این بخش میشود، بنابراین بهترین راهکار در شرایط موجود، توسعه هرچه بیشتر تجارت آب مجازی است. در واقع کشورهای کمآب (همچون ایران) میتوانند با تجارت آب مجازی و واردات محصولات آببر، مقدار آب موردنیاز برای تولید آنها را ذخیره کنند.
تجارت جهانی کالاها، جریانی بینالمللی از آب مجازی را به وجود میآورد که اصطلاحاً "تجارت آب مجازی" نامیده میشود. تجارت آب مجازی میان کشورها را یکهزار و ۳۴۰ میلیارد مترمکعب در سال ۲۰۰۰ تخمین زدهاند که ۶۰ درصد آن مربوط به محصولات کشاورزی، ۱۴ درصد آن مربوط به تجارت ماهی و غذاهای دریایی، ۱۳ درصد آن مربوط به تجارت دام و ۱۳ درصد مربوط به تجارت گوشت بوده است. بیشترین حجم تجارت جهانی آب مجازی مربوط به محصولات کشاورزی است و در بین آنها گندم بالاترین میزان را دارد.