تپش نبض هامون با تهیه طرح های جامع و زیربنایی

تالاب بین المللی هامون یکی از تالاب های بی نظیر ایران است که در سال ۵۱ به عنوان هفتمین تالاب بین المللی ایران در کنوانسیون رامسر به ثبت رسید و در سال ۸۶ از منطقه حفاظت شد به پناهگاه حیات وحش ارتقا یافت.

این تالاب همچنین در سال ۲۰۱۶ در چهارمین کنگره ذخیره گاه زیست کره در لیما پایتخت پرو به عنوان دوازدهمین ذخیرگاه زیست کره کشور به ثبت رسید.
تالاب بین المللی هامون از سه دریاچه کوچک به نام های هامون پوزک(میانی)، هامون صابوری(شمالی) و هامون هیرمند تشکیل شده است که بخش وسیعی از هامون پوزک و صابوری در خاک افغانستان و بقیه هامون ها در خاک ایران قرار دارد که در زمان وفور آب به هم متصل می شوند و دریاچه هامون را تشکیل می دهند.
سطح هر یک از هامون ها بسته به میزان آب ورودی، فصول بارش، خشکسالی ها و ترسالی ها تفاوت داشته و تابعی از آب جریان یافته در رودخانه هیرمند، خروجی پشت سدها و رودخانه های فصلی دیگر است.
اغلب در سالهای پرآبی و درفصل بهار بعد از بروز سیلاب رودخانه هیرمند و انشعابات آن سه هامون به هم متصل شده و به شکل یک نعل اسب دیده می شود.
منطقه حفاظت شده هامون به دلیل قرار گرفتن در مرکز مناطق کویری و نیمه کویری کشورهای ایران و افغانستان تنها مامن زیست پرندگان مهاجر شرق کشور است و تاکنون بیش از ۱۸۳ گونه پرنده در دریاچه مشاهده شده است.
هامون قلب تپنده سیستان است و در طول هزاران سال زندگی در این منطقه آب حیاتبخش را در شریانهای آن جریان می داده تا نام و آوازه سیستان در جهان به گوش برسد اما پس از احداث سد کجکی بر روی رودخانه هیرمند در ولایت هلمند افغانستان و بستن مسیر آب ورودی به سیستان رودخانه هیرمند نیز به ناچار بخیل شد و خشکسالی گریبان این منطقه را گرفت.
چه روزهای خوشی بود، سیستانی ها از بلندای اوشیدا (کوه خواجه) نظاره گر زیبایی کیانسه (هامون) بودند و رقص توتن ها (قایق محلی) در قلب کیانسه قلب سیستان و سیستانی را شاد می کرد و به زندگیشان نشاط و شادابی وصف ناپذیری می بخشید.
هامون در زمان پرآبی علاوه بر میزبانی از انواع پرندگان، زیستگاه مناسبی برای گونه های مختلف جانوری از جمله گراز، گربه وحشی و روباه بود که قطع آب هیرمند به ایران، کمبود نزولات آسمانی، خشکیدن هامون و در نهایت بروز خشکسالی و استمرار آن در ۱۸ سال گذشته باعث مهاجرت پرندگان و به مخاطره افتادن حیات جانواران در این منطقه شد.
با توجه به اینکه هامون به عنوان بزرگترین دریاچه آب شیرین با مساحتی حدود پنج هزار و ۷۰۰ کیلومتر مربع که سه هزار و ۸۰۰ کیلومتر مربع آن در ایران وجود دارد از اهمیت بالای ملی و بین المللی برخوردار است و در این راستا دولت یازدهم به ویژه مسئولان استانی اقدامات ارزنده ای را برای احیای این تالاب در دستور کار قرار دادند.
در این راستا عمده اقدامات استانی برای احیای تالاب های استان و کاهش معضلات زیست محیطی، بیشتر مربوط به تالاب هامون به عنوان ذخیرگاه زیست کره ثبت شده بین المللی بوده و شامل تدوین چندین سند مهم از جمله سند احیای گودیهای طبیعی تالاب هامون، طرح جامع مکانیزم وقوع ریزگردها از منشا تالاب، بررسی نیاز آبی تالاب هامون در سناریوهای مختلف کم آبی، پرآبی و خشکسالی، تدوین برنامه جامع مدیریت یکپارچه زیست بومی تالاب با مشارکت تمامی ذینفعان آن از یک طرف به منظور هم افزایی در تصمیم گیری های مدیریتی و گذر از شرایط کنونی تا دستیابی به شرایط مطلوب و از طرفی دیگر با هدف تقویت رویکرد ملی فرایند مدیریت جامع تالاب است.
تهیه نقشه اولویت های آبگیری تالاب هامون بر اساس مهار کانون های بحرانی ریزگرد و غیره، امضا و مبادله تفاهم نامه حفاظت و مدیریت پایدار تالاب هامون با حضور مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب های ایران و ۱۵ دستگاه نظارتی و اجرایی مرتبط استان، برگزاری کارگروه تالاب هامون هر ۴۵ روز یکبار به ریاست استاندار و دبیری اداره حفاظت محیط زیست استان، طراحی و راه اندازی سامانه ژئوپرتال تالاب و اجرای طرح های اجرایی بر اساس شیب و بستر در مبادی ورودی تالاب هامون از طریق لایروبی از جمله طرح های مورد نظر برای تالاب هامون بوده است.
به گفته مدیر کل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان با وجود تمامی تلاش های انجام شده و طرح های تهیه شده باتوجه به وضعیت پیش آمده در آنسوی مرز از جمله کاهش نزولات آسمانی، ایجاد سدها و بندهای مختلف در مسیر رودخانه هیرمند در افغانستان و تغییر اقلیم نباید انتظار داشت که هامون حداقل در این چند سال شرایط اولیه را داشته باشد اما ناامید از ریزش باران و جاری شدن سیلاب نیستیم و امید داریم با پیگیریها و تلاش های دو طرف بتوانیم تالاب را به روزهای خوش آن بازگردانیم.
نیره پورملایی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: با توجه به اهمیت تالاب بین المللی هامون اقدامات بسیار ارزشمندی در طول چند سال اخیر به همت دولت و مسئولان استانی به ویژه استاندار صورت گرفته است که از مهمترین آن می توان به تدوین سند مدیریت یکپارچه تالاب بین المللی هامون با برگزاری چهار کارگاه مشورتی مدیریت یکپارچه و با حضور تمام ذینفعان و بهره برداران آن اشاره کرد.
وی افزود: تهیه سند مدیریت یکپارچه تالاب هامون ضمن ایجاد همگرایی و وحدت رویه و نیز دستیابی به اقدامات منسجم در راستای حفظ و احیای تالاب به عنوان منبع اصلی حیات سیستان و کاربرد مدیریت زیست بومی به منظور احیاء، حفظ و بهره برداری پایدار تالاب با مشارکت موثر تمام ذینفعان ملی و استانی زمینه خوبی را برای تعریف و دریافت اعتبارات و اجرای پروژه های مرتبط با تالاب فراهم کرد.
وی امضاء و مبادله تفاهمنامه حفاظت و مدیریت پایدار تالاب هامون با حضور مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب های ایران و ۱۵ دستگاه نظارتی و اجرایی مرتبط در استان، برگزاری کارگروه تالاب هر ۴۵ روز یکبار به ریاست استاندار، تهیه نقشه های اولویت های آبگیری تالاب هامون براساس مهار کانون های بحرانی، ایجاد اکوسیستم پایدار گیاهی - جانوری و پتانسیل تبخیر در تالاب و، طراحی و راه اندازی سامانه ژئوپرتال تالاب را از دیگر اقدامات صورت گرفته این مدت تالاب بین المللی هامون ذکر کرد.
وی افزود: همچنین اخذ و رها سازی حق آبه زیست محیطی تالاب هامون از منابع چاه نیمه های سیستان از دیگر اقدامات صورت گرفته بوده به گونه ای که در سالهای ۹۴ و ۹۵ تمام حق آبه داخلی که به میزان ۶۰ میلیون متر مکعب در سال بوده رها سازی شده است.
وی با اشاره به اقدامات عمرانی انجام شده در تالاب هامون گفت: بازگشایی دایک مرزی به طول یک کیلومتر با همکاری مرزبانی که در گذشته ۸۰ متر بود، لایروبی و تعریض کانال های منتهی به تالاب و احداث خاکریز و انتقال آب در کمترین زمان ممکن به نقاط حساس و تسهیل احیای پوشش گیاهی تالاب در نقاط بحرانی، بازگشایی، لایروبی، تعریض و اصلاح شیب مسیرهای ورود آب به تالاب هامون، بازگشایی دهانه و لایروبی چهار کانال به طول۱۰.۳ کیلومتر برای تسهیل ورود آب به تالاب از دیگر اقدامات عمرانی چند سال اخیر بوده است.
وی افزود: ساخت ۸۰۰ متر خاکریز برای نگهداری و جلوگیری از پخش آب، ساخت ۲ کانال برای انتقال آب به بالادست در شرق کوه خواجه برای احیای تالاب و ساخت خاکریز به طول هفت هزار و ۹۱۱ متر برای نگهداری و پخش آب در کانون های گرد و غبار از دیگر اقدامات عمرانی این مدت در حوزه تالاب بین المللی هامون بوده است.
مدیر کل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان با اشاره به اهمیت بازگشت حیات به تالاب بین المللی هامون گفت: در طول سالهای اخیر همچنین با توجه به اهمیت بازگشت حیات به تالاب بین المللی هامون احیای پوشش گیاهی در تالاب مورد توجه ویژه قرار گرفته است به گونه ای که کاشت و احیای پوشش گیاهی بومی(نی) در قالب هزار اصله در تالاب توسط مردم محلی و انجمن های مردم نهاد با حمایت این اداره کل انجام شده است که منجر به تخم گذاری پرندگان مهاجربعد از سالیان متمادی در بستر تالاب شده است.
پور ملایی گفت: همچنین با توجه به اینکه تالاب بین المللی هامون از اهمیت جهانی برخوردار است اقدامات مختلف برای احیای این تالاب در سطح ملی و بین المللی صورت گرفته که از آن جمله می توان به ثبت تالاب به عنوان ذخیره گاه زیست کره یونسکو، برگزاری نشست مشترک بین بزرگان و معتمدان ۲ کشور ایران و افغانستان به مناسبت روز جهانی تالاب ها، برگزاری روز جهانی تالاب ها در سیستان با حضوردکتر ابتکار رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور در سال ۹۳ و سفر استاندار سیستان و بلوچستان با هیات همراه به ولایت نیمروز افغانستان و انجام توافقات مهم در این خصوص اشاره کرد.
وی بازدید نماینده سازمان ملل در ایران از تالاب هامون و هماهنگی با جوامع محلی و مسئولان برای جلب مشارکت های محلی و منطقه ای را از دیگر اقدامات بین المللی برای جلب توجه و حمایت های جهانی و منطقه ای به تالاب بین المللی هامون ذکر کرد.
وی همچنین با اشاره به اهمیت طرح های مطالعاتی در حوزه تالاب بین المللی هامون گفت: در این مدت طرح های مطالعاتی و پژوهشی، عمرانی و اجرایی در راستای احیای تالاب مورد نظر قرار گرفته است که از آن جمله می توان به اجرای برنامه عملیاتی ظرفیت سازی، مشارکت و آگاهی رسانی با هدف مشارکت ذینفعان در حفاظت، مدیریت و بهره برداری از تالاب، مطالعه احیای گودی های طبیعی تالاب، مطالعه پایه تالاب هامون، مطالعه بررسی توان اقتصادی - اجتماعی در تالاب با تاکید بر هامون صابوری و پوزک، مطالعه تحلیل و مقایسه اثرات اقتصادی انباشت آب در تالاب های بین المللی هامون و مطالعه بررسی و بهینه سازی هدایت جریان های ورودی آب با هدف حفظ و نگهداشت بیشترین آب در زمان ورود آب از مبادی مختلف( سیلاب و حق آبه) اشاره کرد.
وی خرید یک دستگاه پهباد از محل اعتبارات دبیرخانه تالاب هامون، تهیه مستند تالاب، ساماندهی احشام در تالاب، مطالعه طرح احیای بخش های از تالاب، قرق مناطق تالاب، اقدامات آموزشی و فرهنگی و مطالعه تولید فیلتر غشایی و همکاری نزدیک با طرح منارید به منظور استفاده توان علمی برای احیا را از دیگر اقدامات در خصوص تالاب بین المللی هامون ذکر کرد.

منبع: ایرنا

https://zistonline.com/vdcamini.49ne615kk4.html