جایگاه اکوتوریسم در ایران

تاریخچه اکوتوریسمدر میان متون و کتاب های کهن مرتبط با بوم گردی، و مطالعات صورت گرفته در زمینه بوم گردی، Ceballos-lascurain به عنوان نخستین فردی شناخته شده است که به ابداع واژه بوم گردی پرداخته است، او این واژه را اینگونه تعریف می کند:
سفری که در آن اهدافی نظیر تفریح، کسب اطلاعات و مطالعه، مشاهده زیبایی و مناظر طبیعی، مشاهده زیستگاه های مختلف گیاهی و جانوری و آشنایی با فرهنگ ها و آداب و رسوم جوامع مختلف در نظر گرفته شود، بوم گردی نام دارد.
البته لازم به ذکر است که در بعضی متون مربوط، سابقه کاربرد این واژه به اواخر دهه ۱۹۸۰ بر می گردد. این در حالی است که برخی دیگر از صاحب نظران سابقه گردشگری را به Hetzer نسبت می دهند و بر این باورند که این واژه نخستین بار در دهه ۱۹۶۰ به کار برده شده و به تشریح روابط موجود و متقابل میان گردشگری پایدار، محیط زیست و ویژگی های فرهنگی پرداخته است. چیزی که Hetzer بر آن تاکید بسیار نموده است مفهوم گردشگری پایدار در واکنش به رویه های نامناسب و منفی توسعه و نادیده گرفتن ملاحظات زیست محیطی است. البته باید اذعان کرد در اواخر دهه ۶۰ ، کارشناسان نسبت به چگونگی و برداشت بی رویه از منابع و زیر پا گذاشتن اصول و قوانین توسعه پایدار اظهار نگرانی بسیار داشتند.

اکوتوریسم و گردشگری

جایگاه اکوتوریسم در گردشگریشماری از تحلیل گران و عموم مردم می پندارند که دو واژه اکوتوریسم (بوم گردی) و گردشگری (طبیعت گردی ) معادل و مترادف هم هستند با آن که می بایست اکوتوریسم را بخشی جدا و منفک از گردشگری تصور نمود، البته می توان گفت اکوتوریسم بخش بسیار خاص و ویژه ای از گردشگری جایگزین به شمار می رود، اما به معنای جامع و کامل آن نیست، در واقع کسی که به هر صورتی به طبیعت سفر می کند، لزوما یک اکوتوریست محسوب نمی شود.
نتایج تحقیقی که توسط انجمن اکوتوریسم که در سال ۱۹۹۹ صورت گرفت، نشان داد؛ اکوتوریسم تنها ۷ درصد از مجموعه گردشگری جهان را به خودشان اختصاص می دهند. بنابراین می توان دریافت فعالیت اکوتوریسم واجد شرایط و قوانینی است که آن را به طوذ خاص از گردشگری متمایز می گرداند.
این واژه ماهیت فرهنگی دارد و یکی از ارکان اصلی آن ارتقای رشد اقتصادی پایدار و برآورده کردن اهداف توسعه سبز است. از طرفی بیشتر علاقه مندان اکوتوریسم نیز خود به جلوه های فرهنگی اکوتوریسم تمایل بیشتری دارند و همواره حفظ آن را امری مهم و اولویت مدار می شمارند.
در تعریف بهتر اکوتوریسم می توان این واژه را از دو منظر سفر و محیط زیست بررسی نمود، از دیدگاه سفر، اکوتوریسم می تواند سبک زندگی درست را القا کرده و فرهنگ های در معرض خطر و آسیب را مورد هدف خود قرار داده و آن را ترمیم گرداند، از این رو اکوتوریسم از این دیدگاه ترکیبی از تفریح در کنار احترام به محیط زیست و محافظت از آن تلقی می شود. آنچه به طور ویژه و خط فاصل میان اکوتورسم و گردشگری است، حس احترام به فرهنگ و طبیعت و تعهدات آن ها به این موارد است به گونه ای که حتی برخی از گروه های اکوتوریسم، درصدی از منافع جلب شده خود را به توسعه پایدار جامعه میزبان اختصاص می دهند.

جایگاه اکوتوریسم در ایران

ساختار تعریفی اکوتوریسمساختار تعریفی اکوتوریسم بر دو رویکرد اکوتوریسم مبتنی بر فعالیت و مبتنی بر صنعت استوار است.

رویکرد اولاکوتوریسم مبتنی بر فعالیت در زمینه نقش اکوتوریست ها یا گردشگران بر محیط تکیه دارد و بر این پایه استوار است که تأثیرات حاصل بر جوامع و نیز عناصر فرهنگ محلی یا وظایف اکوتوریست ها، می بایست حداقل باشد.

رویکرد دومشامل ویژگی های مرتبط با عرضه اکوتوریسم به عنوان ابزاری برای توسعه و حفاظت بر اساس روابط متقابل میان گردشگران و جامعه میزبان و صنعت گردشگری است.
از نگاهی دیگر، اکوتوریسم را بر اساس سه معیار اصلی تعریف می کنند که عبارت است از:
مشخصات مقصد
انگیزه های مشارکت کنندگان
ویژگی های سازمانی سفرهای اکوتوریسم

فعالیت های اکوتوریستیفعالیت های اکوتوریستی بیشتر در مناطق بکر و حفاظت شده، صورت می گیرد و در آن به وظایف صنعت اکوتوریسم در جهت حفاظت محیط زیست و تأثیرات اقتصادی حاصل از آن، حفظ و جلوگیری از هرگونه آسیب به منابع طبیعی و حیات وحش اشاره شده است. و این مساله تا حدی جدی تلقی می شود که حتی افرادی که به این شیوه به مناطق بکر سفر می کنند از راه رفتن در کنار گونه های ارزشمند و یا درختان کهن دوری می جویند تا مبادا خاک در آن ناحیه فشرده شود و از این طریق به گیاه آسیب رساند.

اکوتوریسم و گردشگری در ایران

بیشتر بخوانید: تفاوت های میان اکوتوریسم و طبیعت گردی در جایگاه گردشگری

با توجه به تمایز بین مفاهیم اکوتوریسم و گردشگری طبیعت می توان این طور بیان کرد که اکوتوریسم مفهومی جامع و مبتنی بر رویکرد برنامه ریزی شده توسط مقامات مقصد است؛ در حالی که گردشگری طبیعت، مبتنی بر مشتریان بوده و تهدیدات اکولوژیکی به همراه دارد؛ به بیانی دیگر، اکوتوریسم، مقاصد را به ارائه برنامه ای بر اساس رویکرد توسعه و حفاظت چند جانبه ملزم می نماید تا این مقاصد به مقاصد اکوتوریسم تبدیل گردند.

اکوتوریسم منبع درآمدزاییپایداری به این معناست که شیوه‌ای در محافظت از عرصه‌های مناطق حفاظت شده به کار گرفته شود که هم عمر منطقه در درازمدت تضمین شود و هم بهره‌مندی اقتصادی از این مناطق انجام شود. اگر بهره‌مندی از مناطق حفاظت شده هدفمند و هوشمندانه باشد، تلقی گردشگری پایدار را از آن داریم و حفاظت منطقه منجر به توسعه اقتصادی اجتماعی و فرهنگی کشورها می‌شود.
از لحاظ تنوع زیستی جایگاه برتری در منطقه داریم ولی به دلیل محدودیت‌ها در حوزه گردشگری و در زمینه زیرساخت‌ها و شرایط فرهنگی نتوانسته‌ایم به جایگاه مطلوب در حوزه گردشگری دست یابیم. رویکرد دولت یازدهم به سمت توسعه گردشگری است و امیدواریم این رویکرد در دولت دوازدهم نیز تداوم یابد چون این مسیر برای کشور درآمدزا است.
در ایران جاذبه‌های طبیعی ارزشمندی در حوزه‌های مختلف از جمله تالاب‌ها و جنگل‌ها داریم. به‌طور کلی ۲۸۰ منطقه حفاظت شده در ایران بسترهای گردشگری پایدار هستند. سازمان‌ محیط زیست، سازمان جنگل‌ها و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری سه دستگاهی هستند که باید برای بهره‌گیری از علایق و انگیزه‌های جوامع محلی و سازمان‌های مردم نهاد برای رونق گردشگری پایدار استفاده کنند.
در نهایت به منظور تحقق مزایای اکوتوریسم، می بایست استراتژی های کارآمد برنامه ریزی تدوین شود و بر اساس آن اقدامات حفاظتی، صورت گیرد تا بتوان به مدیریت پایدار منابع ارزشمند و طبیعی دست یافت.

ظرفیت های اکوتوریسم در ایراناز آنجایی که کشور ایران، دارای اقلیم خشک و نیمه خشک محسوب می شود، از این رو انتظار می رود که چشم اندازهای زیستی آن نیز ناشی از این پدیده باشد، اما مجموعه ای از چین خوردگی های دوران های اول، دوم و سوم زمین شناسی موجب شده است تا یکی از بلندترین فلات های دنیا باشد.
علاوه بر آن وجود دو رشته کوه مرتفع و وسیع البرز و زاگرس با دارا بودن بیش از ۳۰ قله مرتفع تر از بلندترین قله های اروپا و آمریکا در دل یک منطقه خشک و بیابانی مجموعه ای از چشم اندازهای کوهستانی و جنگلی با شرایط اقلیمی معتدل و حتی همراه با یخچال های دائمی به وجود آورده اند.
از این رو می توان گفت وجود این تنوع جغرافیایی علاوه بر فراهم کردن شرایط مناسب برای زیست گونه های متفاوت گیاهی و جانوری موجب تنوع فرهنگی و قومی، آداب و سنن، زبان، موسیقی، پوشاک و نحوه زیست در بین مردمان این دیار نیز شده است.

همچنین کشور ایران به دلیل برخورداری از چهار فصل کامل، یکی از پنج کشور بهره مند از تنوع زیستی کامل و جاذبه های طبیعت گردی شناخته شده است. افزون بر این وجود بزرگ ترین دریاچه جهان در شمال کشور، خط ساحلی ۱۲۰۰ کیلومتری با خلیج فارس، وجود ۵۰ دریاچه در داخل کشور که از میان آن ها ۱۸ دریاچه در شمار دریاچه های کنوانسیون بین المللی رامسر قرار دارند و نیز دریاچه ارومیه به عنوان یکی از ۵۹ ذخایر زیستی کره زمین شناخته شده است. که البته با سرعت گرفتن روند تخریب جنگل ها و خشک شدن دریاچه ها امروزه توان کشور در حفظ منابع ارزشمند و میراث طبیعی با مشکل رو به رو شده است و امید است با از بین رفتن سوء مدیریت های موجود در این زمینه، تمامی این موارد نیز برطرف گردد.

وجود بازمانده های جنگل های هیرکانی در شمال غرب مازندران که مربوط به ۱۰.۰۰۰ سال پیش است، بیابان ها و کویرهای ایران با مناظر بدیع، وهم انگیز و بی همتا مانند کلوت ها در حاشیه غربی بیابان لوت که به بزرگترین شهر کلوخی جهان مشهور است، تالاب های بین المللی (مانند شبه جزیره میانکاله و خلیج گرگان، دریاچه پریشان در فارس و …) غارها، آبشارها، چشمه های آب معدنی، روستاهایی با جاذبه های طبیعت گردی ویژه مانند کندوان، ماسوله و روستای سرآقا سید (در چهارمحال بختیاری) و بالاخره مردم شناسی ایران، اقوام گوناگون با فرهنگ های خاص شعر و موسیقی، آداب و سنن و … کوچ نشینان و جوامع ایلی همه و همه از جاذبه ها و ظرفیت های بی نظیر طبیعت گردی (اکوتوریسم) ایران و برخی از آنها از قطب های بین المللی اکوتوریسم در جهان، به شمار می روند.

طبیعت گردی و اکوتوریسم

علاوه بر موارد یاد شده، که خود نیاز به شرحی کامل در جزئیات دارند، مناطق حفاظت شده، پارک های ملی، پناهگاه های حیات وحش و آثار ملی طبیعی کشور جزء جاذبه های اکوتوریستی هستند که پیش تر زیست آنلاین به معرفی چند مورد از آن ها پراخته بود.

در نهایت باید اذعان کرد که جاذبه های طبیعت گردی و آثار اکوتوریستی ایران، اعم از شناخته شده و ناشناخته، فراوان و بی شمار است و مزایای اکوتوریسم بدان جهت که پایبندی به اخلاق زیست محیطی ایجاد می کند و به حفظ و حراست از زیست بوم می پردازند، به گستره و ابعاد گردشگری، مساحت کشور و بخش های مرتبط اقتصادی بستگی دارد؛ ذکر این نکته نیز حائز اهمیت است که اکوتوریست ها، بیش از سایر گردشگران، پذیرای شرایط متفاوت از میهن خود هستند و شرایط متفاوت ممکن است شرایط محلی، سنت ها، غذاها و فعالیت های گوناگون (از گردش و پیاده روی تا اکتشافات و بررسی جاذبه های طبیعی مقصد) را در بر گیرد.

https://zistonline.com/vdcfvxde.w6d1jagiiw.html