زیست آنلاین: حدود 4.5 میلیون هکتار از حدود 8.5 میلیون هکتار اراضی کشاورزی و باغی کشور مستعد تجهیز آبیاری تحت فشار است و از این میزان طی حدود 3 دهه،1.7 میلیون هکتار به سامانه‌های نوین آبیاری (تحت فشار) مجهز شده است. مشکل عمومی که در برنامه‌های مدیریت آب و کشاورزی رخ میدهد، وجود نداشتن نگاه همبسته به آنها در مقیاس حوضه آبریز، عدم ملاحظه آثار متقابل آنها بر هم و در نهایت نوع رفتار بهرهبرداران در پاسخ به آنهاست. ملاحظه شده است که در مواردی، این سامانه‌ها در نهایت بر تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی و جریان زیستمحیطی اثر منفی دارند. این در شرایطی است که هدف اصلی مجلس شورای اسلامی و دولت از حمایت از این سامانه ها احیای سفره‌های آب زیرزمینی بوده است.
تاریخ انتشار :چهارشنبه ۱۶ تير ۱۴۰۰ ساعت ۱۴:۱۲
کد مطلب : 84871
اکنون در آستانه تهیه برنامه هفتم توسعه،انتظار می رود پیش از آن‌که یک سند بالادستی برای میان‌مدت تدوین شود، بر مبنای مستندات علمی و تحقیقات صورت گرفته، اسناد مربوط به ارزیابی اثربخشی سامانه‌های نوین آبیاری (تحت فشار) بررسی و سپس در مورد ادامه سیاست‌های قبلی تصمیم‌گیری شود.
نگاهی به وضع موجود
بر اساس یکی از آخرین گزارش های منتشر شده توسط وزارت جهاد کشاورزی که در سال 1397 انجام شده است، برای اجرای آبیاری تحت فشار در هر هکتار به سرمایه اولیهای بالغ بر 15 تا 20 میلیون تومان نیاز است که این رقم برای شیوه‌های مختلف آبیاری تفاوت دارد. 85 درصد از تسهیلات دریافتی توسط بهره برداران بلاعوض بوده و از منابع دولتی تامین شده است.
طبق امار تسهیلات پرداختی دولتو تلاش برای توسعه فرهنگ استفاده از سامانه های نوین آبیاری باعث شده در سال 1394 حدود 91 هزار هکتار، در سال 1395 حدود 95 هزار هکتار و در سال 1396 حدود 180 هزار هکتار به اراضی تحت پوشش آبیاری تحت فشار در کشور افزوده شده است.
تحقیقات مراجع علمی داخل کشور
به نظر می رسد طی سه دهه گذشته اغلب سه هدف اصلی از نوین سازی سامانه های آبیاری "افزایش راندمان آبیاری"، "کاهش هدررفت آب" و "بهبود عملکرد زراعی و باغی" است به‌گونه‌ای که بتوان با همان مقدار آب قبلی، محصول بیشتری را تولید کرد. بعدها دلیل دیگری نیز بر ترویج هر چه بیشتر این سامانه‌ها افزوده شد که بر افزایش سطح زیر کشت و برداشت محصول بیشتر دلالت داشت.
حالا بعد از گذشت بیش از 30 سال تحقیقات نشان می دهد سیستمهای احداث شده به هیچک از 4 هدف بالا دست پیدا نکرده اند.
همچنین دیگر تحقیقات دانشگاهی که طی دو دهه اخیر در مقیاس خرد و کلان در جهان و کشور انجام شده است عموماً حاکی از آن است که سه عامل در عدم تحقق اهداف مورد اشاره دخیل بوده است:
1- صرف تحت‌فشار بودن سیستم منجر به دستیابی به راندمان آبیاری بالا نمی‌شود،
2- سیستمهای آبیاری سطحی نیز در صورت اجرا می‌توانند به راندمان‌های قابل توجه و حتی بالاتری دست یابند
3- تأکید بر مفهوم "راندمان آب" مسئله اصلی نبوده بلکه باید "بهره‌وری کاربرد آب" توامان با "ملاحظات محیط زیستی و کیفی" مورد توجه قرار گیرد.
در ادامه عوامل بالا را مختصرا تشریح می کنیم.
تاثیر سیستم آبیاری تحت فشار بر نیاز آبیاری
گیاهان برای رشد کردن نیاز به تعرق برای خنک شدن و انجام فرآیندهای فیزیولوژیکی خود دارند. نیاز آبی گیاهان از مجموع آبی که صرف تبخیر از سطح خاک و تعرق از سطح برگ می‌شود به دست می‌آید. بیش از 99 درصد آبی که به‌عنوان نیاز آبی گیاه در اختیارش قرار می‌گیرد از طریق تبخیر و تعرق از محیط خارج شده و مقدار بسیار ناچیزی در بافت گیاه باقی می‌ماند. در هر نوبت آبیاری، بخشی از آب به‌صورت ثقلی نفوذ کرده، نمک‌ها را شسته و پس از مدتی به آب زیرزمینی می‌پیوندد، بخشی از آن از سطح خاک تبخیر شده و الباقی وارد ریشه گیاه شده و در نهایت از روزنه برگ‌ها خارج می‌شود. با تغییر روش آبیاری از غرقابی به تحت‌فشار (بارانی، قطره‌ای و ...) میزان نفوذ عمقی و تبخیر از سطح خاک به صفر رسیده و یا کاهش می‌یابد (این در شرایطی است که سیستم آبیاری به‌درستی طراحی و اجرا شده باشد). در این صورت گیاه برای خنک شدن در هر نوبت آبیاری به دریافت آب بیشتری نیاز خواهد داشت. بر این اساس بر خلاف تصور عموم، در اثر اجرای سیستمهای آبیاری تحت‌فشار، به‌طور طبیعی نیاز خالص آبیاری گیاهان افزایش می‌یابد.
تاثیر سیستم آبیاری تحت فشار بر تغذیه آبخوان‌ها
در روش آبیاری سطحی بخشی از آب اعمال شده در هر نوبت آبیاری به صورت تبخیر و بخشی دیگر به صورت نفوذ عمقی از دسترس خارج می‌شود. شرط پیوستن آب نفوذ یافته در عمق زمین، پیوستگی جریان رطوبت از سطح خاک تا سطح سفره آب زیرزمینی است. در اثر کاهش جریان ورودی آب به خاک و در اثر طولانی شدن فواصل زمانی بین دو نوبت آبیاری، رطوبت خاک و در نتیجه پیوستگی جریان آب در خاک از بین خواهد رفت. در این شرایط آب بازگشتی به آبخوان به صفر رسیده و تمام تلفات آب صرف تبخیر از سطح خاک می‌شود. با توجه به اینکه مدار آبیاری سطحی معمولا به گونه ای تعریف می‌شود که در بازه‌های زمانی 7 تا نهایتا 20 روز آبیاری انجام می‌شود لذا میتوان گفت پیوستگی جریان آب در خاک حفظ شده و در اغلب موارد مقداری از آب آبیاری پس از نفوذ در خاک به آبخوان خواهد پیوست. طبق یکی از تحقیقات پژوهشگران گروه مهندسی آب دانشگاه فردوسی مشهد در سال 97، در مقایسه کاشت گیاه گندم با روش بارانی و جوی و پشتهای، در صورت یکسان بودن سایر شرایط، در هر نوبت آبیاری به روش جوی و پشتهای حدود 13.5 درصد از آب آبیاری به آبخوان بازمیگردد در حالی که در روش آبیاری بارانی این عدد صفر برآورد شده است.
تاثیر سیستم آبیاری تحت فشار بر تعادلبخشی منابع آب زیرزمینی
در سال 2017 سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) طی گزارشی با عنوان " آیا فناوری پیشرفته آبیاری باعث صرفه‌جویی آب می‌شود؟ " عنوان کرد که به‌طور کلی سیستمهای آبیاری تحت فشار گرچه در مقیاس مزرعه ممکن است باعث کاهش مصرف آب شوند اما در مقیاس حوضه آبریز نه تنها موجب کاهش برداشت از منابع نشده بلکه نتیجه عکس داشته‌اند.
انتقاد مرکز پژوهشهای مجلس
مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی نیز در دی ماه 1397 گزارشی با عنوان " نقدی بر عملکرد سامانه‌های نوین آبیاری (تحت فشار) و سرمایه گذاریهای انجام شده " منتشر و از برنامه های وزارت کشاورزی به دلیل فقدان نگاه جامع نگر انتقاد کرد: " مشکل عمومی که در برنامه‌های مدیریت آب و کشاورزی رخ میدهد، وجود نداشتن نگاه همبسته به آنها در مقیاس حوضه آبریز، عدم ملاحظه آثار متقابل آنها بر هم و در نهایت نوع رفتار بهرهبرداران در پاسخ به آنهاست. ملاحظه شده است که در مواردی، این سامانه‌ها در نهایت بر تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی و جریان زیستمحیطی اثر منفی دارند. این در شرایطی است که هدف اصلی مجلس شورای اسلامی و دولت از حمایت از این سامانه ها احیای سفره‌های آب زیرزمینی بوده است."
https://zistonline.com/vdchz6n6.23nkqdftt2.html
zistonline.com/vdchz6n6.23nkqdftt2.html
تگ ها
آخرین عناوین
پربيننده ترين
تمام حقوق محفوظ بوده و استفاده از مطالب
سایت با ذکر منبع بلامانع است.