شدت گرفتن کاهش سطح آب دریای خزر/ کاهش ۱۷۰ سانتیمتری سطح آب در ۲۷ سال گذشته

به گزارش زیست آنلاین، «سیده معصومه بنی‌هاشمی» افزود: نتایج مطالعات میدانی نشان می‌دهد تنها از سال ۱۳۹۳ تا ۱۴۰۰ با کاهش حدود ۵۰ سانتی‌متری سطح آب، حدود ۱۰ تا ۱۰۰ متر پس‌روی دریای خزر در سواحل مختلف به وقوع پیوسته است.

وی ادامه داد: بر مبنای مطالعات و اندازه‌گیری دقیق زمینی در ایستگاه‌های شاخص ساحلی دریای خزر، این مسئله موجب افزایش قابل‌توجه محدوده ساحل در طول بیش از ۸۵۰ کیلومتر سواحل شمالی کشورمان شده است. انتظار می‌رود با شدت یافتن روند کاهشی آب، شاهد پس‌روی بیشتر دریا و خارج شدن بخش‌های بیشتری از بستر دریا در آینده باشیم.

مدیر مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر گفت: این مسئله در وهله اول، اهمیت موضوع حفاظت از حریم و بستر دریا و در مرحله بعد برنامه‌ریزی برای مدیریت پیامدهای ناشی از کاهش سطح آب را ایجاب می‌کند.

بنی‌هاشمی از اهم تاثیرهای کاهش یافتن سطح آب در مناطق ساحلی، به ایجاد چالش در زیرساخت‌ها و کاربری‌های اقتصادی، اجتماعی و فعالیت بنادر و دریانوردی، خشک‌شدن ذخایر آبی وابسته به دریای خزر (تالاب‌ها، خلیج‌ها)، افزایش عرصه ساحل و دخل و تصرف انسانی به حریم دریا و اثرات منفی بر آبخوان‌های ساحلی اشاره کرد و بیان داشت: لازم است ابعاد مختلف تاثیرات موردتوجه قرار گرفتن و راهکارهای بهینه برای مدیریت چالش‌های احتمالی اندیشیده شود.

وی ادامه داد: هرگونه اقدام و بهره‌برداری از بستر و محدوده خارج‌شده از دریا در اثر کاهش سطح آب ضمن ممنوعیت قانونی، موجب اختلال در نظم طبیعی اکوسیستم مناطق ساحلی و محیط‌زیست پیرامون می‌شود؛ همچنین این مناطق را نسبت به طوفان‌های دریایی، رخدادهای حدی و سیلاب‌های رودخانه‌ای با مخاطرات آب‌گرفتگی مواجه می‌کند.

تاثیر خشکسالی بر وضعیت دریای خزر

مدیر مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر گفت: بیلان آبی دریای خزر و نوسان‌های سطح آب آن در زمان‌های مختلف حاصل و تابع مجموعه‌ای از عوامل متعدد و متنوع است که حوضه‏ آبریز این دریا و ورودی و خروجی آب را تحت تاثیر قرار می‏‌دهد و از مهم‏‌ترین آن‏ها عوامل اقلیمی است.

بنی‌هاشمی ادامه داد: مؤلفه‌های اقلیمی با تاثیر وسیع و مستقیم بر مؤلفه‌های بیلان و مقادیر ورودی و خروجی آب، مهم‏‌ترین نقش را در تغییرات سطح آب خزر دارا بوده، البته در دوره‌هایی فعالیت‌های انسانی و مدیریت منابع ورودی آب مانند رودخانه نیز نقش تاثیرگذاری داشته‌اند.

وی افزود: در شرایط فعلی، تعمیم وضعیت خشک‏سالی یا میزان نزولات جوی در کشور به شرایط فعلی و آینده دریای خزر با حوضه آبریزی به وسعت ۵.۳ میلیون کیلومترمربع که تنها حدود ۵ درصد آن در ایران قرار دارد، واقع‌بینانه نیست و باید قضاوت ما در خصوص وضعیت نزولات جوی و عوامل اقلیمی ناظر به شرایط کل محدوده‏ حوضه‏ آبریز خزر باشد. البته وضعیت بارش سال‌های اخیر در کل محدوده حوضه خزر که در ۹ کشور منطقه گسترده است با افت‌وخیزهایی، روند کاهشی را نشان می‌دهد.

مدیر مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر گفت: بر اساس تحقیقات علمی و رصد روند کنونی تغییر مؤلفه‌های اقلیمی مؤثر بر بیلان آبی دریای خزر، کاهش قابل‌توجه تراز آب خزر تا سال ۲۱۰۰ میلادی تحت تاثیر شرایط اقلیمی حاکم بر منطقه پیش‌بینی شده است. بر اثر این کاهش تراز، انتظار می‌رود از وسعت دریای خزر کاسته شود و این موضوع در صورت تحقق بر سواحل ایران به‌خصوص جنوب شرقی خزر تاثیر قابل‌ملاحظه‌ای خواهد گذاشت.

بنی‌هاشمی ادامه داد: لازم است مطالعات جامعی برای ارزیابی اثرات کاهش سطح آب بر مناطق ساحلی، محدوده حریم و مستحدثات و کاربری‌ها و بهره‌برداری‌های حال و آینده انجام شود تا بتواند راهکارها و آمادگی لازم را برای تدوین برنامه‌های مدیریتی و اقدام‌های اجرایی فراهم کند. در این باره حمایت از پژوهش‌های کاربردی و مراکز تحقیقاتی و تخصصی با هدف ایجاد ظرفیت‌های علمی و پژوهشی، می‌تواند در برنامه‌ریزی‌ها و مدیریت شرایط آتی موثر باشد.

کاهش ۳۸ سانتی‏متری سطح آب دریای خزر در سه سال گذشته

وی افزود: ارزیابی تغییرات سطح آب دریای خزر به‌ویژه در سه سال اخیر، با تایید روند کاهشی سطح آب، حاکی از شدت یافتن میزان افت سطح آب دریا است. این کاهش نیز با افزایش دما و به‌تبع آن افزایش میزان تبخیر و در بازه‌هایی با کاهش میزان بارش و حجم آب رودخانه‌های مهم همراه بوده و درمجموع، تاثیر این عوامل منجر به کاهش بیش از ۳۸ سانتی‏متری سطح آب خزر از سال ۱۳۹۷ تاکنون شده که به طور متوسط ۱۳ سانتی‏متر در سال بوده است.

مدیر مرکز ملی مطالعات و تغییرات دریای خزر گفت: بررسی رفتار نوسانی آب دریای خزر به‌ویژه در سال‌های اخیر و پیش‌بینی‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت، نشان از شدت یافتن روند کاهش سطح آب این دریا دارد.

افزایش دما چه تاثیری بر روی کاهش تراز آب دریای خزر داشته است؟

بنی‌هاشمی ادامه داد: دما یکی از عوامل مهم اقلیمی است که تاثیر مستقیمی بر میزان تبخیر و هدررفت آب از سطح دریا دارد. تبخیر از سطح دریا، مهم‌‏ترین و اصلی‌ترین مؤلفه‏‏ خروجی اثرگذار بر بیلان آبی دریای خزر است. افزایش میزان دمای هوا و تاثیر آن بر مقدار تبخیر از سطح دریا به طور موثری بر کاهش سطح آب دریا تاثیرگذار است.

وی افزود: پیش‌بینی رفتار نوسانی خزر نیز به استناد پیش‌یابی و رویکرد تغییر مؤلفه‌های اقلیمی منطقه با تایید افزایش دما و افزایش میزان تبخیر متاثر از آن، ادامه روند کاهشی سطح آب دریای خزر را تایید می‌کند. همچنان که در اثر افزایش دما، افزایش سطح آب دریاها و اقیانوس‌ها مشاهده و پیش‌بینی می‌شود، در رویه‌ای معکوس در حوضه‌های بسته‌ای مانند خزر انتظار کاهش سطح آب ناشی از افزایش تبخیر مورد انتظار است. اگرچه تغییرات نزولات جوی و یا افزایش بارش می‌تواند دراین‌بین تاثیرگذار باشد، اما افزایش دما در مقایسه با میزان نزولات جوی و آبدهی رودخانه‌ای نقشی موثرتر و غالبی دارد.

اقدام‌ات با کشورهای همسایه برای مدیریت سطح آب دریای خزر

مدیر مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر گفت: در مقوله همکاری کشورها، با توجه ‌به سابقه‏ افزایش سطح آب دریا در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ شمسی به میزان ۵/۲ متر و تبعات این مسئله بر کشورهای ساحلی خزر و از سویی دیگر اهمیت مطالعه و نظارت بر شرایط آب‌وهواشناسی دریای خزر که به علت دامنه‏ فعالیت جهانی و فرامرزی فرایندهای جوی و هیدرولوژیکی مستلزم ایجاد و توسعه‏ همکاری‌های کشورهای ساحلی این دریا است، از سال ۱۳۷۴ همکاری‌هایی بین ۵ کشور ساحلی دریای خزر شامل ایران، جمهوری آذربایجان، روسیه، قزاقستان و ترکمنستان در قالب کمیته‌ای با عنوان «کمیته هماهنگی آب‌شناسی - هواشناسی دریای خزر» (CASPCOM) آغاز و پس از ۲۰ سال پیگیری و نشست سالانه، درنهایت در سال ۱۳۹۴ به شکل قانون به تصویب مجالس کشورهای عضو رسید.

وی افزود: اهداف و اقدام‌های این کمیته، ایجاد و توسعه یک سیستم منطقه‌ای برای به‌ دست آوردن و تبادل اطلاعات در مورد وضعیت دریای خزر، هماهنگی فعالیت‌های سازمان‌های ملی آب‌شناسی و هواشناسی کشورهای حوضه‏ دریای خزر جهت اجرای برنامه‌های یکپارچه مطالعات و دیدبانی منطقه‌ای و اقدام‌های مشترک در زمینه آموزش، تحقیقات، برگزاری کنفرانس‌ها و کارگاه‌های آموزشی و تبادل یافته‌های علمی و آگاهی‌رسانی در خصوص نتایج آخرین پژوهش‌ها و تحقیقات مرتبط با وضعیت منابع آبی دریا و پیش‌بینی آن بوده است.

این مقام مسوول گفت: با توجه ‌به نتایج تحقیقات علمی در خصوص کاهش سطح آب دریای خزر، به استناد مدل‌های پیش‌بینی افزایش غلظت گازهای گلخانه‌ای و تاثیر آن بر گرمایش زمین و احتمال کاهش پهنه آبی دریای خزر به میزان ۲۳ تا ۳۴ درصد تا پایان قرن ۲۱ میلادی، ضرورت دارد برای درک بهتری از روند تاثیر تغییر اقلیم بر بیلان آبی خزر، اقدام‌های هماهنگی در کشورهای حوضه دریای خزر برای مطالعه و مدیریت یکپارچه حوضه آبریز این دریا جهت تدابیر، برنامه‌ریزی و تمهیدات لازم برای مواجهه با شرایط محتمل آتی انجام شود.

وی ادامه داد: در خصوص اقدام‌های عملیاتی در زمینه مدیریت سطح آب دریا با وجود سابقه انجام چنین تجاربی در گذشته و در قالب کشور یکپارچه شوروی، تاکنون برنامه عملیاتی مشترکی با همکاری پنج کشور ساحلی این دریا تدوین نشده و مورد اقدام قرار نگرفته است./ایرنا