استخراج ارزهای دیجیتال چقدر در قطعی برق تاثیر دارد

به گزارش زیست آنلاین، با شروع به کار نظام پرداخت بدون نیاز به بانک بیت‌کوین در سال ۲۰۰۸ از سوی شخصی با نام مستعار ساتوشی ناکومتو، به مرور مراکز سیاست‌پژوهشی مختلف دنیا نیز به بررسی ابعاد این موضوع پرداختند و مرکز پژوهش‌های مجلس نیز در سال ۱۳۹۲ همزمان با سایر مراکز سیاست‌پژوهی دنیا این موضوع را مورد بررسی قرار داده و طی سال‌های گذشته گزارش‌های متعددی در این موضوع منتشر کرده است.

فناوری حمایت‌کننده از این پدیده، دفتر کل توزیع‌شده یا به اختصار DLT است. این فناوری به اعضای شبکه کمک می‌کند که بتوانند بدون نیاز به شخص ثالث تراکنش‌هایی را به‌صورت دائمی ثبت کنند. با استفاده از این فناوری بیت‌کوین به وجود آمد، اما اتریوم و سایر پدیده‌های مشابه هم از این فناوری بهره می‌برند. بعضی از انواع این پدیده‌ها همچون بیت‌کوین و اتریوم برای اداره شبکه به روشی به نام استخراج تکیه دارند که موجب مصرف غیرمتعارف برق می‌شود. سوال این است که تاثیر استخراج بر مصرف برق کشور چیست و چه مقدار از خاموشی‌ها را می‌توان به استخراج رمزارزها نسبت داد. مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی، استخراج رمزارز را معرفی و میزان مصرف برق استخراج رمزارزهای بیتکوین و اتریوم را در کشور بررسی کرده است.

صرفه اقتصادی استخراج رمزارزها

از دیدگاه کاربران، جذابیت رمزارزها به یک نوآوری در آنها مربوط است که در دیگر ارزهای مجازی دیده نشده باشد. برای مثال، نوآوری بیت‌کوین ایجاد نظام پرداخت بدون اتکاء به شخص ثالث یا نهاد واسط و بدون خلق بی‌ضابطه واحد پرداخت است. نوآوری رمزارز اتریوم، ایجاد امکان تعریف قرارداد هوشمند و اجرای خودکار مفاد قراردادها و پرداخت وجه به ازای تحقق شرایط از قبل مشخص شده است. نوآوری مهم رمزارز ای‌اواس ایجاد رایانه جهانی از تجمیع توان رایانه‌های متکثر برای ایجاد برنامه‌های کاربردی و متمرکزسازی منابع رایانشی برای اجرای این هدف است. بعضی رمزارزها نیز بهره‌گیری از فضای ذخیره‌سازی استفاده‌نشده رایانه‌ها را هدف قرار می‌دهند.

هزینه مشارکت در هر کدام از طرح‌های اقتصادی ارزهای مجازی به دو دسته تقسیم می‌شود: هزینه‌های سرمایه‌ای و هزینه‌های عملیاتی (جاری). به هزینه خرید سخت‌افزارهای جدید مانند دستگاه تولید برق یا وسائل رایانشی مانند استخراج‌کننده، هزینه‌های سرمایه‌ای و به‌ هزینه استفاده از سخت‌افزارها مثل هزینه برق و سوخت، هزینه‌های عملیاتی می‌گویند.

ممکن است مشارکت در استخراج رمزارزها با استفاده از منابع سخت‌افزاری مازاد که از قبل خریداری شده انجام شود. در این صورت محاسبه هزینه‌های جاری اهمیت پیدا می‌کند و در صورتی که تجهیزات جدیدی خریداری شود، علاوه بر هزینه‌های جاری هزینه‌های سرمایه‌ای نیز باید مورد توجه قرار گیرد. نهایتا این هزینه‌ها باید با درآمد ناشی از کسب رمزارز و سایر منافع حاصل از مشارکت در این طرح‌ها مقایسه شوند تا صرفه اقتصادی استخراج رمزارزها محاسبه شود. تفاوت‌های منابع رایانشی مورد استفاده رمزارزها، رقابت در استخراج و نوسانات قیمت رمزارزها از مهم‌ترین موضوع‌هایی هستند که در صرفه اقتصادی رمزارزها نقش دارند.

منابع رایانشی مورد استفاده و تفاوت در هزینه جاری

مشارکت در استخراج هر کدام از ارزهای مجازی به منابع سخت‌افزاری متفاوتی نیاز دارد و هر کدام از منابع سخت‌افزاری هزینه‌های جاری خاص خود را دارند. مثلا اشتراک‌گذاری توان پردازنده مرکزی و کارت گرافیک رایانه‌ها نیازمند مصرف برقی بیش از مصرف برق معمول رایانه است و هزینه برق و استهلاک تجهیزات باید در محاسبه صرفه اقتصادی استخراج رمزارز مدنظر قرار گیرد. اشتراک‌گذاری حافظه موقت، مصرف برق کمتری لازم دارد؛ اما حافظه موقتی گران‌تر و تجمیع آن سخت‌تر است. به عبارت دیگر به اشتراک‌گذاری فضای ذخیره‌سازی رایانه‌ها در ساعات کار آنها تفاوت چشمگیری در مصرف برق ایجاد نمی‌کند و استهلاک کمتری دارد. در عوض از ظرفیت پهنای باند اینترنت خریداری‌شده بیشتر استفاده می‌شود.

سازوکار استخراج بعضی از رمزارزها به گونه‌ای است که هر فردی که نرم‌افزار لازم را روی رایانه خود نصب کرده باشد، می‌تواند در استخراج آن رمزارز مشارکت کند. در مقابل، امکان استخراج بعضی رمزارزها تنها برای کسانی امکان‌پذیر است که شرایط خاصی را احراز کنند، مثلا مقداری از آن رمزارز را در اختیار داشته باشند. برای مثال برای استخراج بیتکوین هیچ پیش‌شرطی جز نصب نرم‌افزارهای لازم وجود ندارد و هر فردی می‌تواند اقدام به استخراج این رمزارز کند.

ارزش بالای بیت‌کوین موجب شده است که افراد زیادی در سراسر جهان وارد رقابت برای استخراج آن شوند و در نتیجه اگر شخصی با یک رایانه ساده و به تنهایی قصد استخراج بیت‌کوین را داشته باشد، شانس بسیار اندکی برای موفقیت خواهد داشت، بنابراین افراد متکثر با نصب نرم‌افزارهای اشتراک‌گذاری توان پردازشی رایانه، شانس خود را برای موفقیت در کسب بیت‌کوین افزایش می‌دهند. در این صورت احتمال کسب میزان اندکی بیت‌کوین به ازای اشتراک‌گذاری هر میزان توان رایانشی وجود دارد. اما مساله این است که هزینه برق مصرفی فرد ممکن است از عایدی بیت‌کوین او فراتر باشد.

بنابراین تجهیزات استخراج بیت‌کوین به‌صرفه تر طراحی شده‌اند که با مصرف برق کمتر توان بیشتری به شبکه عرضه کنند. به موازات این موضوع، جذابیت بازار موجب می‌شود که همواره افراد بیشتری به استخراج بیت‌کوین بپردازند و مقدار بیت‌کوین‌های قابل استخراج نیز به مرور کمتر می‌شود. بنابراین شانس موفقیت در استخراج بیت‌کوین اگر تعداد معاملات هم کاهش پیدا کند، کمتر می‌شود و در صورت مشارکت با دیگران هم، میزان بیت‌کوین استخراج‌شده همواره کمتر و کمتر خواهد شد. بنابراین ممکن است از زمان سفارش تجهیزات سرمایه‌ای برای استخراج بیت‌کوین تا زمان نصب و راه‌اندازی آن درآمد قابل کسب، کاهش چشمگیری پیدا کند. البته نوسانات توان رایانش مورد نیاز در استخراج دیگر رمزارزها ممکن است متفاوت باشد و در تیجه بازگشت هزینه‌های سرمایه‌ای آنها نیز متفاوت خواهد بود.

نوسانات قیمت

استخراج رمزارزها با کسب درآمد از این ارزها معنا پیدا می‌کند و نوسانات بالای قیمت رمزارزهای اولیه یکی از نقاط ضعف آنها به شمار می‌رود، بنابراین بررسی اقتصادی نوسانات قیمتی رمزارزها نیز باید مدنظر قرار گیرد. بعضی رمزارزها به پایدارسکه معروف هستند. پایدارسکه‌ها طوری طراحی شده‌اند که اگر قیمت آنها بیش از مقدار مجاز افزایش پیدا کند، سیاست‌های موثر بر کاهش قیمت آنها و اگر قیمت آنها کاهش پیدا کند سیاست‌های موثر بر افزایش قیمت به صورت خودکار اجرایی شوند.

اما بسیاری از رمزارزها چنین سازوکاری ندارند. البته بیشترین رمرارزها در حال حاضر از قیمت بیت‌کوین تبعیت می‌کنند، یعنی با کاهش یا افزایش قیمت آن معمولا قیمت دیگر رمزارزها نیز کاهش یا افزایش می‌یابند. البته سهم و اهمیت بیت‌کوین در بازار رمزارزها در حال کاهش است. گرچه ورود موسسه‌های مالی به خرید رمرارز بیت‌کوین مقداری سهم این رمزارز را بالا برد، اما کاهش جایگاه بیت‌کوین دنباله‌دار بوده است.

نوسانات بالای قیمت رمزارزها، سرمایه‌گذاری و مشارکت مستقیم یا غیرمستقیم دولت‌ها، بانک‌ها و موسسه‌های مالی و اعتباری را با ریسک زیادی همراه می‌کند، اما افراد حقیقی و حقوقی بخش خصوصی نیز به لحاظ انعطاف بیشتر و کنش سریع‌تری که نسبت به وضعیت‌های جدید دارند، می‌توانند با پذیرش و مدیریت این ریسک‌ها (مانند دیگر بازیگران جهانی) به استخراج رمزارز مبادرت کنند. بنابراین نقش مهم‌تر مجلس، نظارت بر اجرای قوانین و مقررات مرتبط با موضوع استخراج رمزارزها در بخش خصوصی است.

مصرف غیرمجاز بیت‌کوین با برخورد قضایی روبه‌رو شده است

آنچه از استخراج رمزارزهای انرژی‌بر در ایران مطرح شده و موضوع سیاست‌گذاری قرار گرفته، مربوط به استخراج بیت‌کوین بوده است. همچنین، بزرگ‌ترین خطری که مدنظر سیاست‌گذار بوده، آسیب به پایداری شبکه برق کشور بوده است. در این راستا مصرف غیرمجاز با برخورد قضایی روبه‌رو شده است. تاکنون بیشتر کشفیات در حوزه رمزارز بیت‌کوین بوده است. از ابتدای شروع طرح برخورد با استخراج‌کنندگان بدون مجوز از سال ۱۳۹۸ تا سال ۱۴۰۰، مجموع کشف و شناسایی دستگاه‌های غیرمجاز استخراج رمزارز به ۲۲۱ هزار و ۱۶۳ دستگاه رسیده که توان مصرفی آنها معادل ۶۲۱ مگاوات بوده است.

البته این دستگاه‌های غیرمجاز استخراج رمزارز در زمان‌های مختلف کشف شده است و همه آنها به‌طور همزمان در شبکه برق فعال نبوده‌اند. صریح‌ترین اقدام کشور در سیاست‌گذاری استخراج رمزارزها، وضع ممنوعیت استخراج رمزارز در کشور در تابستان سال ۱۴۰۰ بود اما این سیاست عملا شکست‌خورده محسوب می‌شود، زیرا تراهش مطلق ماهانه ایران در شبکه بیت‌کوین از ۶.۹۴ میلیون تراهش در تاریخ دهم اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۰ تنها به ۳.۷۵ میلیون تراهش در دهم مردادماه ۱۴۰۰ (با گذشت یک ماه و ۱۰ روز از دستور قطع برق مزارع استخراج رمزارز) رسید.

این یعنی بیش از نیمی از استخراج‌کنندگان رمزارز بدون توجه به دستور دولت و قطعی برق مشغول استخراج رمزارز بوده‌اند. توان مصرف برق این استخراج‌کنندگان در بدبینانه‌ترین حالت کمتر از ۸۰۰ مگاوات‌ساعت بوده، در حالی که کسری تراز شبکه برق کشور بیش از ۱۰ هزار مگاوات ساعت بوده است. در بدبینانه‌ترین حالت کمتر از ۱۰ درصد از کسری برق کشور را می‌توان به استخراج رمزارز نسبت داد.

ضعف در اعمال سیاست‌های سلبی و ایجابی در حوزه استخراج رمزارز

خطر جدی‌تر که نیازمند اتخاذ راه‌حل است، ضعف کشور در اعمال سیاست‌های سلبی و ایجابی در حوزه استخراج رمزارز است. به نظر می‌رسد خطر اصلی ناشی از گسترش استخراج رمزارزهایی مانند اتریوم در منازل شخصی است. استخراج رمزارز بیتکوین در مزارع بزرگ و با تجهیزاتی که مصرف محسوس و با قابلیت ردیابی و کشف بالاتر دارند انجام می‌شود اما مجموع مصرف برق در منازل شخصی برای استخراج اتریوم احتمالا کمتر از ۱۲ مگاوات هست. استخراج رمزارزهایی شبیه اتریوم به مصرف برق کمتر و البته به تجهیزات گران‌قیمت‌تر و با ارزبری بالاتری نیاز دارد و از همه مهم‌تر ردیابی آن سخت‌تر است و می‌تواند موجب افزایش غیرقابل کنترل مصرف برق خانگی شود.

رفع تهدیدها همزمان با استفاده از فرصت‌های فناورانه پیش رو نیازمند اتخاذ چارچوب مقرراتی شفاف برای نظارت بر هرگونه تولید و استخراج دارایی دفتر کل توزیع‌شده در کشور است. بررسی‌ها نشان می‌دهد، اعمال ممنوعیت کامل استخراج رمزارز در کشورمان با توان فنی و مقرراتی فعلی کشور غیرممکن است. همچنین اقدام دیرهنگام در ساماندهی استخراج رمزارزها می‌تواند مقررات‌گذاری و سیاست‌گذاری این حوزه را با موانع عمده‌ای مواجه کند.

تاکنون استخراج‌ رمزارزهای انرژی‌بر در کشورمان مطرح بوده است، اما همه انواع استخراج رمزارزها انرژی را به هدر نمی‌دهند. انواع جدیدی از استخراج رمزارزها در حال توسعه هستند که یک فعالیت اقتصادی معمولی مثلا ارائه فضای ذخیره‌سازی محتوا یا ارائه توان رایانشی برای فعالیت‌های مفید مانند واقعیت افزوده و اداره محیط‌های مجازی یا متاورس را به میدان رقابت استخراج وارد می‌کنند.