تعادل بخشی آب های زیرزمینی و نجات آب؛ آنچه گفته می شود و آنچه اتفاق می افتد

به گزارش زیست آنلاین، پربارشی ابتدای سال ۹۸، ذهن ها را از وضعیت متداول ما در ایران، یعنی وضعیتی عمدتا کم آب، منحرف نموده است. بخش نگران کننده این مسئله آن جاست که بخش قابل توجهی از تصمیم گیران (نظیر نمایند گان مجلس) و یا مدیران حوزه آب کشور (در وزارت نیرو و..) نیز گرفتار همین موضوع شده و به نظر می رسد چرخشی در حال تحقق است تا مجددا اقدامات و برنامه ها بر امور صرفا سازه ای ( با تاکید جدی بر سدسازی) متمرکز شوند و رویکردهایی نظیر "تعادل بخشی"، "مدیریت مصرف" و "سازگاری با کم آبی"، بیشتر از قبل، به حاشیه رانده شوند. مخاطرات ناشی از این دست سیاست ها و اقدامات، چه بسا به مراتب بیش از مصیبت هایی باشد که همراه با سیلاب ها در فروردین ماه در بعضی از استان های کشور آمده است.
واقعیت آن است که اتکای اصلی ما برای تامین آب مورد نیاز در بخش های مختلف (کشاورزی، شرب و صنعت) وابسته به منابع آب زیرزمینی است (به طور متوسط نزدیک به ۶۰% از کل مصارف کشور، از محل آبخوان ها فراهم می شوند)؛ با این وجود مجموعه پیچیده ای از عوامل موجب شده است تا فشار سنگینی بر این منابع در دهه ها و سال های اخیر داشته باشیم و بدنبال آن، سقوط شدید سالانه سطح آب در چاه ها، خشک شدن قنات ها، فرونشست های رکوردار و کاهش کیفیت آب در اغلب نقاط کشور پدیدار شده است."متوقف نمودن این روند و سپس جبران بخش های ممکن"، هدفی کلیدی بوده که در نجات آب و تعادل بخشی تعریف گردیده و در چارچوب "سازگاری با کم آبی" نیز تلاش های میان بخشی در این رابطه، در دستور کار قرار گرفته، اما به نظر می رسد مجموعا توفیق چندانی در این عزیمت، به سوی هدف نداشته ایم.
البته گزارش های استانی و منطقه ای و بعضا ملی و همین طور مصاحبه ها و اخبار، عمدتا حاکی از مجموعه ای از دستاوردها و پیشرفت هاست: انسداد چاه های غیرمجاز، نصب کنتورهای هوشمند و...؛ همین طور در ترسیم آینده، عمدتا افق های دلنشین و برنامه هایی پر طمتراق نظیر صفر شدن کسری مخزن تا ۱۴۰۵، کاهش ۱۱ میلیارد مترمکعب برداشت از آب های زیرزمینی تا پایان برنامه ششم توسعه و... مطرح می شود با این وجود آنچه بر روی زمین اتفاق می افتد معمولا بسیار متفاوت است:

تعادل بخشی آب های زیر زمینی

۱.   تمرکزها و گزارشات عمدتا بر روی اقدامات (نظیر انسداد چاه های غیرمجاز، نصب کنتور، تعدیل پروانه ها و...) است اما اثربخشی و برآیند آنها در رابطه با هدف اصلی فراموش شده یا در کانون کار نیست. آبنمود (هیدروگراف) دشت ها، شاخصی است که نبض آبخوان و روند نجات یا سقوط آن را نشان می دهد. روند فعلی اغلب دشت های ممنوعه و ممنوعه بحرانی کشور، کماکان سقوط پرشتاب است که حاکی از عدم اثر بخشی مناسب اقدامات می باشد.
۲.   برخی از اقدامات بر روی کاغذ، در مسیر تعادل بخشی تعریف می شوند اما در عمل، راه دیگری می پیمایند. از نمونه ها این امر می توان به توسعه روش های آبیاری تحت فشار اشاره نمود که در عمل نه تنها کمکی به کاهش مصرف آب در کشاورزی نداشته که فشار را به منابع آبی افزایش هم داده است و یا بحث جریمه خسارت به آبخوان ها که قرار بوده تنها یک بار عملیاتی شود و بر اساس آن به کشاورز فرصت داده شود تا خود را با شرایط جدید و کاهش برداشت آب، تطبیق دهد اما در عمل در خیلی از مناطق، تبدیل به یک رویه درآمدزایی برای شرکت های آب منطقه ای شده است.
۳.   برخی از اقدامات و رویکردها هم از ابتدا ضد تعادل بخشی است. این دست موارد، پس از رخداد سیلاب های اخیر، متاسفانه بیشتر هم شده است. اخباری غیر رسمی حاکی از آن است که به بهانه پربارشی موردی اخیر و با اتکا به گزارشات اقدام محور در حوزه تعادل بخشی (نظیر میزان صرفه جویی ناشی از انسداد چاه های غیرمجاز)، فشار برای اجازه دادن برای برداشت های جدید افزایش یافته است. اولویت دادن به عرضه و تامین آب بیشتر ( عمدتا به ضرب سازوکارهایی نظیر طرح های انتقال آب) به جای تمرکز بر اصلاح روش های مصرف؛ از دیگر معضلاتی است که در حال حاضر، افقی برای اصلاح آن، قابل تصور نیست.
بارش های خوب ابتدای سال جدید، میتواند فرصتی مناسب قلمداد شود تا بخشی از زخم های چند دهه اخیر منابع آب کشور را التیام دهیم. ذوق زدگی ناشی از این پربارشی، مشغول شدن به کارهای نمایشی نظیر سدهایی که بدون مطالعه جامع و کافی در دستورکار قرار می¬گیرند (بویژه در سال منتهی به انتخابات مجلس و تمایل شدید به این دست کارها) و در نهایت به حاشیه راندن رویکردهای اساسی مورد نیاز کشور نظیر "تعادل بخشی"، " سازگاری با کم آبی"، "گسترش آگاهی ها در مسیر سوادآبی" و "مدیریت مصرف"، این فرصت را هم نظیر فرصت های پیشین، از ما خواهد گرفت و امروز در میانه هجوم انبوه مسائل روزمره؛ آگاهی بخشی و مطالبه گری برای "نسوزاندن این فرصت"، شاید مسئولیت ضروری برای فرهیختگان و کارشناسان و فعالان حوزه آب و محیط زیست باشد.

جهت مشاهده مهمترین مطالب مرتبط می توانید بر روی هر یک از عناوین زیر کلیک کنید:

وقتی صحبت از آب زیاد می شود اما هیچ کداممان کاری نمی کنیم

چرا جهان نیاز به درک دقیق تری در مورد مصرف آب دارد

راهکارهای نجات کشور از بحران کم آبی

https://zistonline.com/vdcjxaeo.uqeyvzsffu.html